لحظه جالب ورود دو توله یوزپلنگ آذر و توران به پارک سمنان

یوزپلنگ آسیایی چهره خاصی دارد.یوزپلنگ آسیایی تنها در ایران باقی مانده است.یوزپلنگ ایرانی در حال انقراض است.گمانه زده می شود که تنها حدود 30 قلاده از یوزپلنگ در ایران مانده باشد.یوزپلنگ آسیایی دارای یال زیبایی است که یوز آفریقایی فاقد آن است.

ورود دو توله یوزپلنگ به توران

توله‌یوزپلنگ‌های ماده آذر و توران که حدود دو ماه پیش در پارک ملی توران توسط چوپانی پیدا شده بودند، امروز به زادگاه خود رسیدند و هم‌اکنون در پارک ملی توران حفاظت می‌شوند. 

مرگ یوزپلنگ مشهور توران

مدیرکل دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش از تلف شدن «کوشکی» – یوزپلنگ آسیایی در اسارت در منطقه حفاظت شده توران– بر اثر کهولت سن خبر داد.
 غلامرضا ابدالی با اعلام این خبر افزود: در تماسی که با همکاران اداره کل حفاظت محیط زیست استان سمنان داشتم به من اطلاع دادند که صبح امروز و مدتی بعد از اینکه به روال معمول به کوشکی غذا داده‌اند، این یوزپلنگ آسیایی در اسارت تلف شده است.
وی با بیان اینکه کوشکی هنگام مرگ ۱۶ ساله بود، تصریح کرد: بر اساس معاینات صورت گرفته علت مرگ این یوزپلنگ آسیایی کهولت سن اعلام شده و ابتلا به بیماری خاصی گزارش نشده است.
مدیرکل دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش افزود: ما از گونه‌های یوز در اسارت با دقت و وسواس زیاد مراقبت می‌کنیم و برای آنان تیمارگران خوبی در نظر گرفته‌ایم.

ابدالی با بیان اینکه معمولا عمر یوزهای در اسارت در همین حدود است، خاطرنشان کرد: ما تلاش می‌کنیم بافت‌های لازم از لاشه این یوزپلنگ را برای نگهداری در بانک ژن سازمان حفاظت محیط زیست جدا کنیم.

۹ ماهگی پیروز، یوزپلنگ ایرانی

یوز ایرانی گونه‌ای در معرض خطر انقراض است به‌طوری که کمتر از ۳۰ قلاده از آن در ایران باقی‌مانده است بنابراین تکثیر در اسارت یوز در دستور کار سازمان حفاظت محیط زیست قرار گرفته است که «پیروز» ثمره این تلاش‌هاست. «پیروز» توله یوز ۹ ماهه ایرانی در اسارت است. مادرش «ایران» و پدرش «فیروز» نام دارد. این توله یوز نر ۱۰ اردیبهشت سال جاری به همراه دو توله یوز نر دیگر در مرکز تکثیر در اسارت توران به روش سزارین دنیا آمدند. پیروز بازمانده آنها است.

ذخیره‌گاه زیست‌کره توران را در شرق استان سمنان و در جنوب‌شرقی شهرستان شاهرود، «آفریقای ایران» می‌نامند؛ چون تنوع قابل‌توجهی از گونه‌های حیات‌وحش و پوشش گیاهی را در خود جای داده و یکی از مهم‌ترین مناطق برای زیست گونه‌های مختلف جانوری و البته گیاهی است.

قسمت اعظمی از مساحت منطقه حفاظت‌شده توران، پناهگاه حیات‌وحش بوده و این روزها در بزرگ‌ترین ذخیره‌گاه زیست‌کره ایران تلاش‌هایی برای جلوگیری از انقراض گونه‌های در معرض خطر انجام می‌شود.

البته ظرفیت‌های این منطقه به همین جا محدود نمی‌شود و توران را پس از سرنگتی آفریقا واقع در کشور تانزانیا، دومین منطقه زیست‌کره جهان می‌دانند و این امر، اهمیت این منطقه را بیش از پیش نمایان می‌سازد.

پارک ملی و پناهگاه حیات‌وحش توران اما مدت‌هاست که همواره با یک گونه ویژه جانوری سر زبان‌ها می‌افتد؛ «یوزپلنگ آسیایی» که ارزش خاصی در میان گونه‌های جانوری موجود و البته در معرض تهدید انقراض دارد.

در روزهای اخیر، زنده‌گیری یک قلاده یوزپلنگ نر به نام «فیروز» در پارک ملی توران در فضای مجازی بسیار سر زبان‌ها افتاده و شرایط این یوزپلنگ نر واکنش‌های متفاوتی را به همراه داشته است.

جزئیاتی از خبرهای قبلی فیروز 

«فیروز»، این یوزپلنگ زیبا و نر که اکنون بیش از ۱۱ سال سن دارد، پیش‌تر و پس از زنده‌گیری به پارک ملی توران آورده شده بود.

گرچه عملیات انتقال فیروز به استان سمنان و پارک توران با موفقیت انجام شد؛ اما همواره علاقه‌مندان به حیات‌وحش درباره زندگی او و فرجام این انتقال ابراز نگرانی می‌کردند؛ نگرانی‌هایی که از خاطره تلخ تلف شدن گورخرهای آسیایی بیشتر تشدید شده بود

سازمان حفاظت محیط‌زیست به‌عنوان تنها نهاد قانونی متولی حفظ محیط‌زیست کشور همواره باید با دریافت نظرات کارشناسی متخصصان و اطلاع‌رسانی مناسب و دقیق، افکار عمومی و رسانه‌ها را در جریان تصمیمات و اقدامات انجام‌شده قرار دهد و این اصلی بدیهی است.

سازمان حفاظت محیط‌زیست همان زمان، در خصوص فرآیند انتقال یوزپلنگ‌های پارک طبیعت پردیسان به پارک ملی توران بیانیه‌ای صادر و در آن تأکید کرده بود که «انتقال یوزپلنگ‌ها یک کار کاملاً کارشناسی شده است و ماندن این گونه در تهران و خارج از زیستگاه خودشان، امری خطا و آسیب‌زا خواهد بود».

سازمان حفاظت محیط‌زیست همواره مدعی شده که «برای جابه‌جایی این حیوانات، تیم کارشناسی سازمان از مدت‌ها قبل مطالعات مختلفی را انجام داده و انتقال به زیستگاه اصلی‌شان را بهترین گزینه برای آنها تشخیص داده است»؛ ادعایی که درباره انتقال گورخرهای آسیایی هم تکرار می‌شد، ولی در نهایت چندین رأس از این گونه‌های منحصربه‌فرد جانوری جان خود را از دست دادند

امیر عبدوس، مدیرکل محیط‌زیست استان سمنان چندی پیش در همین زمینه گفته بود: بررسی تصاویر دوربین‌ها نشان می‌دهد که یوز نر معروف پارک ملی توران یعنی «فیروز» و یوز مادر خانواده به نام «تلخاب» که با سه توله‌اش مورد شناسایی قرارگرفته بود، در یک نقطه و به فاصله یک روز تصویربرداری شدند.

او امیدوار بود که مشاهده این دو یوز نر و ماده در یک نقطه احتمال تلاقی این دو و انجام جفت‌گیری و بارداری مجدد مادر خانواده را بالا ببرد. این مادر بعدتر نیز به همراه سه توله‌اش در نقطه دیگری که فیروز هم در آنجا تردد دارد، مشاهده شده بود.

فاطمه جندقی، دبیر شبکه سازمان‌های مردم‌نهاد محیط‌زیستی استان سمنان هم می‌گوید: نبود استرس شرط اولیه برای فراهم‌سازی شرایط زادآوری یوزپلنگ آسیایی است و انتقال این گونه ارزشمند از پارک پردیسان تهران به زادگاهش در پارک ملی توران موجب ایجاد شرایط طبیعی زادآوری و دوری از استرس برای این گونه نادر می‌شود.

وی ادامه داد: بر اساس گفته‌های پژوهشگران، تعداد یوزپلنگ‌های ماده در پارک ملی توران نسبت یوزپلنگ نر کم است و انتقال ایران به زادگاهش و ایجاد دسترسی مناسب برای ورود یوزپلنگ‌ها در فصل جفت‌گیری، بدون شک می‌تواند زمینه افزایش جمعیت این گونه ارزشمند را مهیا کند.

از پروژه‌ای ناموفق تا تدوین شناسنامه‌ها

یوزپلنگ آسیایی از آنجا اهمیت وافری می‌یابد که در خطر انقراض است و اکنون فقط شماری از آنها در ایران و آفریقا زیست می‌کنند.

نگرانی بابت هر اقدامی در انتقال یا زنده‌گیری این گونه حساس جانوری به‌خصوص در خاستگاه زیست یوزپلنگ ایرانی در شرق استان سمنان که این روزها بخشی از علاقه‌مندان به حیات‌وحش را درگیر خود کرده، از این منظر بیراه نیست.

سازمان حفاظت محیط‌زیست هم در بیانیه‌ای که مدت‌ها قبل منتشر کرده، اذعان دارد که «یوزپلنگ آسیایی یک گونه در معرض انقراض است که تنها زیستگاه آن کشور ایران و بر اساس بررسی‌های به عمل آمده، آخرین پناهگاه جمعیتی این گونه، منطقه توران با وسعت حدود یک و نیم میلیون هکتار در استان سمنان و بخش‌هایی از جنوب استان خراسان شمالی، خراسان جنوبی تا استان‌های یزد و کرمان است».

سازمان حفاظت محیط‌زیست تأکید دارد که «تکثیر و پرورش گونه یوزپلنگ در اسارت برخلاف سایر گربه‌سانان به‌سادگی میسر نیست و اجرای برنامه تکثیر در اسارت، علاوه بر تجربه و تخصص در امر تکثیر این گونه، به رفتارشناسی دقیق و اطلاع از ساختار فیزیولوژیک این حیوان نیز وابسته است» (اینجا بیشتر بخوانید).

امیر عبدوس، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان سمنان جزو معدود مدیرانی است که با بهره‌گیری از ظرفیت رسانه‌های نوین، همواره برای تشریح جزئیات فنی طرح‌های زیست‌محیطی از جمله زنده‌گیری و انتقال یوزپلنگ نر به مرکز تحقیقات یوزپلنگ آسیایی توران پیش‌قدم بوده است.

عبدوس در آخرین پیام زیست‌محیطی سال ۱۳۹۹ در صفحه اینستاگرامی خود نوشت: سالی که گذشت، سالی پر از دشواری و تنگدستی برای جامعه محیط‌زیست کشور بود؛ اما دستاوردهای چشمگیری در ایفای مسؤولیت حفظ محیط‌زیست به‌خصوص حیات‌وحش به دست آمد که ازجمله می‌توان به ثبت شناسنامه برای ۱۵ یوزپلنگ در مجموعه ذخیره‌گاه زیست‌کره توران اشاره کرد.

او می‌گوید:‌ این رکورد حتی در طول ۲۰ سال اجرای پروژه‌ای پرحاشیه و ناموفق تحت عنوان پروژه بین‌المللی یوزپلنگ آسیایی هم اتفاق نیفتاده بود؛ اما حال که مسؤولیت خطیر مطالعه و حفظ زیستگاه و تکثیر این گونه، با تدبیر رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست از پروژه یادشده خارج و به استان محول شد، نتیجه اعتماد به همکاران توانمند و علاقه‌مند این‌گونه ظهور و بروز یافت که از ۲۵ یوزپلنگی که تصاویر آنها در سال ۹۹ ثبت شد، ۱۵ فرد از آنها دارای شناسنامه شدند.

«فیروز»؛ جفت آینده «ایران»

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان سمنان اما همان زمان از اقدام دیگری خبر داد که منشأ واکنش‌ها در برخی رسانه‌ها و فضای مجازی شد.

عبدوس گفته بود: یوزپلنگ معروف که همان «فیروز» نر و ۱۱ ساله است، احتمالاً جفت آینده یوزپلنگ ماده‌ای به نام «ایران» خواهد بود.

او معتقد است: فضاهای مرکز تحقیقات یوزپلنگ آسیایی توران مناسب است. فضاهایی برای یوزپلنگ‌های مرکز تحقیقات ذخیره‌گاه زیست‌کره توران تجهیز شده و ما همه‌چیز را آماده کرده‌ایم و منتظریم تا نتیجه مورد انتظار حاصل شود.

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان سمنان افزود: تا اینجا همه‌چیز بهتر از آنچه پیش‌بینی شده بود، پیش رفته است و در آینده نزدیک جزئیات بیشتری از آنچه در این مرکز می‌گذرد، به استحضار علاقه‌مندان به این پروژه خواهد رسید.

در همین بین، «وین سنت ون» که مدیر پروژه فراجمعیت‌های یوزپلنگ آفریقایی در آفریقای جنوبی، مالاوی و زامبیا است و در طول ۱۰ سال موفق شده جمعیت یوزپلنگ‌های آفریقایی را از ۲۱۷ به تعداد ۴۵۵ قلاده برساند، از اقدام انجام‌شده ابراز رضایت می‌کند.

او یکی از طرف‌های مورد مشورت حفاظت محیط‌زیست از ابتدای ایجاد مرکز تحقیقات یوزپلنگ در پارک ملی در استان بوده و با شنیدن خبر زنده‌گیری نر برای با یوز ماده جوان یعنی ایران، مراتب خوشحالی و تبریک و همچنین پیشنهادات خود را در قالب یک پیام تصویری ارسال کرد.

وجود ۱۵ یوز شناسنامه‌دار در توران

امیر عبدوس، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان سمنان در همین بین به فارس گفت: ۲۵ یوزپلنگ در منطقه حفاظت‌شده توران وجود دارد که از این تعداد، ۱۵ قلاده دارای شناسنامه هستند.

او به تشریح جزئیات فنی طرح زنده‌گیری و انتقال یوزپلنگ نر به مرکز تحقیقات یوزپلنگ آسیایی در توران پرداخت و اظهار کرد: سال جدید را در حالی آغاز کردیم که خبر زنده‌گیری یک یوزپلنگ نر در محدوده توران در فضای مجازی خبرساز شد.

وی با بیان اینکه یوزپلنگی که زنده‌گیری شده است، «فیروز» نام دارد، افزود: این یوز از سال ۱۳۹۱ در منطقه توران مشاهده و شناسایی و نسبت به نام‌گذاری آن اقدام شده است.

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان سمنان بیان کرد: با توجه به اینکه در سال ۹۱ فیروز یک نر بالغ بوده و حداقل دو سال و نیمه بوده، اکنون که در سال ۱۴۰۰ هستیم، حداقل سن فیروز ۱۱ سال و نیم است.

عبدوس تأکید کرد: اگر فیروز در طبیعت به زندگی خودش ادامه می‌داد، حداکثر یک سال دیگر پایان زندگی‌اش در طبیعت فرامی‌رسید و شانس زندگی بیشتر را از دست می‌داد؛ اما زنده‌گیری و انتقالش به سایت مرکز تحقیقات یوزپلنگ آسیایی توران، شانس زندگی برای سال‌های بیشتری به او می‌دهد.

او گفت: یوزپلنگ‌های موجود در این سایت‌ها به لحاظ تغذیه‌ای و شرایطی که برایشان مهیاست و اینکه خطری تهدیدشان نمی‌کند، می‌توانند سال‌های بیشتری را در این شرایط عمر کنند.

هماهنگ کرده بودیم

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان سمنان همچنین می‌گوید: با هماهنگی‌های انجام‌شده با سازمان حفاظت محیط‌زیست و تدبیر رئیس سازمان و معاونت محیط طبیعی آن، تصمیم بر این شد که یوزپلنگ نر از طبیعت توران زنده‌گیری شود.

عبدوس اظهار کرد: مرحله نخست، به‌گونه‌ای طراحی شد که در‌های اتوماتیک امکان ورود یوز نر به سایت مرکز تحقیقات و نزدیک شدن آن‌ها به «ایران» (یوزپلنگ ماده) را فراهم کنند؛ این در‌ها در همان ابتدای ورود این یوزها به توران نصب شدند و چیزی در حدود 9 ماه این شرایط ادامه داشت.

او ادامه داد: سرگین یوزهای ماده در اطراف فنس همه روزه پراکنده می‌شد؛ برای اینکه بتواند یوزهای نر را به سمت سایت هدایت کند؛ حتی یک‌بار هم یک یوز در اطراف مشاهده و توسط نگهبانان تصویربرداری شد که تمام این تلاش‌ها منجر به این نشد که یوزی وارد محدوده و این امکان به‌صورت طبیعی فراهم شود.

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان سمنان بیان کرد: ۲۵ قلاده مختلف از جمعیت یوزهای توران را در طول سال ۱۳۹۹ مشاهده و تصویربرداری کردیم که ۱۵ قلاده از این جمعیت به دلیل اینکه تصاویر قابل تفکیک و جداسازی بودند، خال‌نگاری شدند.

عبدوس گفت: برای ۱۵ قلاده شناسنامه‌ تهیه شده که از این تعداد، چهار یوزپلنگ نر، دو قلاده ماده و ۹ یوز ناشناس هستند که می‌توانند نر یا ماده باشند.

«فیروز» تنها نر توران نیست

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان سمنان گفت: فیروز تنها نر شناسایی‌شده در منطقه توران نیست و نرهای دیگر هم مشاهده شده‌اند؛ اتفاقاً در محل علامت‌گذاری‌ها و تعیین قلمرو فیروز، نرهایی را مشاهده کرده‌ایم که این بیم را می‌دهد که ممکن است نزاعی بر سر قلمرو ایجاد شود.

عبدوس گفت: این شناسایی‌ها، همچنین این امید را می‌دهد که بعد از اینکه فیروز از قلمرو خارج شود، جوان‌ترها بتوانند تشکیل قلمرو بدهند و موجب خارج شدن یوزهای جدیدی که در طول دو سال گذشته تولید شدند، از منطقه حفاظت‌شده نشود؛ چراکه خروج آنها از منطقه حفاظت‌شده موجب بروز خطراتی برای آنها خواهد شد.

او عنوان کرد: روش زنده‌گیری مبتنی بر مطالعات میدانی از ساعت‌های ورود و حضور یوزهای نر در مکان‌های علامت‌گذاری بوده است.

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان سمنان با بیان اینکه 6 ماه تمام محل‌هایی که یوزهای نر علامت‌گذاری می‌کردند، مورد پایش قرار گرفت، افزود: در این روش، از تله‌های خاص که استاندارد جهانی دارد و مجهز به حس‌گرها و گیرنده و فرستنده‌های رادیویی هستند، استفاده شد.

او ادامه داد: این تله‌ها با برد سه کیلومتر می‌توانند هشدار دهند که حیوانی در تله افتاده است.

عبدوس گفت: کل فراینده زنده‌گیری از زمان نصب تا به تله افتادن سه ساعت طول کشید و بعد از ۱۰ دقیقه یوز بی‌هوش و بلافاصله به سایت منتقل شد.

فیروز در آرامش کامل است

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان سمنان افزود: تصاویر منتشرشده از نخستین لحظات ورود فیروز به محل زندگی جدیدش کاملاً نشان می‌دهد که فیروز در آرامش کامل است و هیچ وحشتی از محیط جدیدی که واردش شده، ندارد.

عبدوس گفت: محدوده زندگی فیروز را با نی پوشانده‌ایم و این یوزپلنگ نر هیچ احساس ناامنی در آنجا نکرده و با توجه به اینکه طعمه بزرگی را قبل از این شکار کرده بود که در تصویر هم با توجه به برآمدگی شکم پپداست، در سه روز اول تغذیه‌ای نداشت؛ بعد از سه روز، طعمه‌هایی که در اختیارش قرار گرفته بود، را شکار کرد.

عبدوس اظهار کرد: این روش زنده‌گیری برای یوزپلنگ باعث شد که متخصصان آفریقای جنوبی بسیار علاقه‌مند شوند که از روش ما استفاده کنند؛ چراکه آن‌ها معمولاً از روش زنده‌گیری قفسی برای زنده‌گیری یوزها استفاده می‌کنند.

او تأکید کرد: تک‌تک ژن‌هایی که در اختیار ما چه در طبیعت و چه در مراکز تحقیقاتی قرار دارد حائز اهمیت است و تلاش برای حفظ آنها را در دستور کار خود داریم.